Recensie: Wereldpremière Techno IV – Concert voor Piano en Orkest van Karen Tanaka

Door Suus Blanke op denieuwemuze.nl 
De hele recensie is hier te lezen. 

Techno IV

De titel Techno IV, het nieuwe pianoconcert van de Japans-Amerikaanse componiste Karen Tanaka (1961) waarvan Ralph van Raat de wereldpremière speelde, deed anders vermoeden, maar het werd een inspirerende avond met tot de verbeelding sprekende muziek die landschappen en onze klimaatverandering beschreef. In samenwerking met het Vancouver Symphony Orchestra en met steun van Ammado heeft het Muziekgebouw aan ’t IJ deze première mogelijk gemaakt. Het publiek kon voor aanvang van het concert uitgebreid kennismaken met de muziek. Aan het eind van de middag was er een interview met de componiste door Frederike Berntsen, die een uur voor het concert ook met solist Ralph van Raat sprak. Hij vertelde enthousiast over de samenwerking met Tanaka en over zijn wens dat zij een pianoconcert voor hem zou schrijven. Tussen de twee interviews kon het publiek tegen een kleine vergoeding de generale repetitie bijwonen. Het leuke was dat de componiste daar ook bij aanwezig was. In goed overleg met de dirigent werden de puntjes op de i gezet. Zoals het weglaten van een glissando dat niet voor de hoorns was voorgeschreven, en een crescendo dat eerder ingezet moest worden dan genoteerd.

[...]

Ralph weet Raat met de Techno Etudes IV

Op de dag van de wereldpremière werd Ralph van Raat ook nog kort geïnterviewd op Radio 1. Hij vertelde dat hij erg geschrokken was toen hij de partituur van Tanaka ontving. De aangegeven snelheid kon zijn metronoom niet aan. Daarvoor moest hij een speciale App op zijn telefoon downloaden. Tevens worden veel ritmes herhaald. Maar de maatsoort veranderd wel steeds. Net als er kleine verschuivingen in de akkoorden zijn. Het was dus een hele toer geweest om dit alles in te studeren. Van Raat vertelde in het Muziekgebouw dat het tijdens de eerste repetities met Phil Zuid in een grote kerk te Maastricht ook heel spannend was geweest. Door de ruimtelijke akoestiek konden orkest en pianist elkaar niet goed vinden. De pianist was lovend over de akoestiek van het Muziekgebouw aan het IJ. Daar bleek de muziek in elkaar te vallen. Tanaka prees de pianotechniek van Van Raat, die op zijn beurt enthousiast vertelde over de maandenlange samenwerking met Tanaka via Social Media. Dat had hem gestimuleerd te blijven studeren. Toch keek hij gespannen uit naar de première.

Dirigent Dendievel is voor de duvel niet bang

Dat zei een violist uit Philzuid die de 29 jaar jonge dirigent Martijn Dendievel aan het publiek voorstelde. Dat bleek al tijdens de generale repetitie. Hij wist met zekerheid waar hij het over had, wat hij van het orkest wilde en nam de musici daar op natuurlijke wijze in mee. Glashelder introduceerde hij samen met het orkest een paar techno ritmes en riffs uit Tanaka’s werk. Voor aanvang van het concert stelde ook Dendievel de componiste nog een paar vragen. Het concert voor piano en orkest Techno Etude IV heeft een traditionele orkestbezetting en bestaat uit drie delen snel-langzaam-snel. Er is geen cadens voor de solist. ‘Én het is géén pianoconcert geworden, maar een concert voor piano en orkest!’, zo benadrukte Tanaka.

Dark & Furios (tempoaanduiding 156)

Het eerste deel van het concert was meteen het meest donker. Een eindeloze zoektocht naar de puls. Tegelijk het meest snelle en ritmische (techno) gedeelte, waarover Van Raat op de radio zei, dat hij opgelucht zou zijn als het zou lukken. Van zenuwen was op het podium overigens niets te merken. Tanaka had gelijk toen ze tijdens de repetities aan de pianist had gevraagd of hij sommige gedeeltes een octaaf hoger wilde spelen, want hij was soms onhoorbaar, terwijl het orkest niet te hard speelde. Van Raat had dit echter geweigerd, omdat hij dit op korte termijn niet kon realiseren. Mogelijk lukt hem dat wel voor een volgende uitvoering. Het deel eindigde met een puls die steeds door het orkest werd opgestuwd. De musici stopte min of meer plotseling, als in een tableau vivant. Hetzelfde gebeurde aan het einde van het derde deel.

Reflections on ‘The Ones Who Walk Away from Omelas’

Dark and melancholic (tempoaanduiding 60)

Voor mij was het melancholieke tweede deel het meest verassende gedeelte van het concert. Ondanks de titel was het veel lichter dan het eerste gedeelte. Het orkest bleef de herhalende ritmes spelen, terwijl de rol van de piano zich afspeelde aan de (hoog klinkende) rechterkant van de vleugel. Zo vormde het een groot contrast met het eerste deel. Ondanks het feit dat de ritmes ook steeds werden herhaald was de pianopartij lyrischer en leek niet bij het orkest te passen. Dat was ook de bedoeling. Tanaka gebruikte hier haar brede kwaliteiten. Behalve ritmisch kan ze ook impressionistisch schrijven. De muziek van Debussy en Ravel hebben een grote invloed op haar gehad. Dit deel kent een grote pianosolo. De gehele wat vervreemde pianopartij, verbeeldt het eenzame kind in Omelas, dat onder erbarmelijke omstandigheden is opgesloten. Het idee is gebaseerd op het korte verhaal Omelas, in 1973 gepubliceerd door de Amerikaanse-science-fictionschrijver Ursula K.Le Guin (1929-2018) . Het speelt zich af in het utopisch plaatsje Omelas. Alle bewoners zijn gelukkig en bezitten alles wat ze zich wensen, mits één kind voortdurend zal lijden. Het verhaal beschrijft onze wereld, waarin mensen heel veel geld verdienen ten koste van anderen. De muziek klonk als het leed van de eenzame mens. Het deel eindigde alsof er nooit iets zal veranderden……..

Furios (tempoaanduiding 156)

Tanaka ziet in bovenstaand verhaal ook de oorzaak van de klimaatverandering. Niet alleen door het misbruik van de aarde door de mensen, waardoor het gesteente, de zeeën, flora en fauna ernstig te leiden hebben. Maar ook door het gebruik van de technologie waarvan geen mens weet waar dat heen zal gaan. En zo komen we weer bij de Techno Etudes. De titel heeft dus een dubbele laag. Het laatste deel vond ik niet erg furioso. Ik voelde mij eerder door een prachtige natuur zweven. De invloeden van de film- en animatiestudenten klonken door de muziek van het derde deel. Het was een oproep om onze mooie aarde te behouden.

Muziek voor iedereen

Techno Etude IV is voor alle mensen van verschillende leeftijden en afkomst geschreven. Van Raat wil met dit concert graag uitgenodigd wil worden door het Dance Event in Amsterdam. Hij denkt dat dit concert er zeer goed zal passen. Dat denk ik ook. En dan bereik je meteen de grootste groep mensen die zich druk maken over ons klimaat! Dat Tanaka’s stuk bij het publiek in de helaas niet uitverkochte Grote Zaal van het Muziekgebouw meteen aansloeg, was behalve aan de partituur zeker ook te danken aan het razendknappe pianospel van Van Raat en de slagvaardigheid van dirigent Dendievel, die Philzuid bij wijze van opmaat met een heldere visie en een opmerkelijk gevoel voor romantiek, stijl, intonatie, samenklank, detail en nuance meesleurde door de kleurrijke wereld van Borodins De steppen van Centraal Azie. Alleen de violen hadden hier en daar wel wat minder schel mogen klinken. Tot besluit van de avond inspireerde Dendievel het orkest tot een levendige en opwindende uitvoering van Tsjaikovski’s Eerste symfonie.

Suus Blanke